Tarihin altın profesörü, yazar, akademisyen, Türk Tarih Kurumu Şeref üyesi, modern çağın seyyahı ve daha birçok özelliğiyle İlber Ortaylı, kendine hayran bırakacak zekası, bilgi birikimi ve önemli hayat tavsiyeleriyle çağımıza ışık tutmaya devam ediyor.
Onu yalnızca tarih profesörü olarak adlandırmak yanlış olacaktır çünkü o, bildiği birçok dille tam bir hayat öğretmeni.
Osmanlı Tarihi üzerine tam bir ekol diyebileceğimiz hocamız, dünyanın birçok yerini görmüş; yemeği, kültürü, tarihi, dili ve tüm özellikleriyle detaylıca incelemiş ve tecrübelerini okurlarına aktarmıştır. Gerek sanal ortamdaki konuşmaları ve tavsiyeleri gerekse kağıda aktardıkları hayatımızı şekillendirmemizde bize bir rehber örneği. Uzun yaşamı boyunca tecrübe ve gözlemlerini ‘Bir Ömür Nasıl Yaşanır?’ adlı kitabında topladı. Kitap daima elimizin altında olması gereken, sıkıldıkça veya kendimize rehber aradıkça açıp okuyabileceğimiz çok değerli bir yapıt. İnsan ve hayat üzerine yoğunlaşan kitap, hayatın anlamını, gerçekten bir ömrün nasıl yaşanması gerektiğini ortaya koyan ve okumayı seven herkesin kitaplığında bulunması gereken bir başyapıt niteliğinde.
“Benim meşhur tavsiyemdir: Mektebi bitirir bitirmez evlenip de mobilyacı dükkanı gezeceğinize dünyayı gezin. Evlenin, buna hiçbir lafım yok ama mobilyalar kaçmıyor. Önce bir gezin…” diyerek insan ufkunun açılmasında gezmenin ama tam bir gözlem yapıp öğrenerek gezmenin önemini ve gerekliliğinin vurgulayan İlber Ortaylı, gezilmesi gereken şehirleri bizim için aktardı bile. Hem de görmeden ölmeyin diyerek önemini daha da arttırdı.
Bu şehirlere değinmeden önce ilk defa gördüğünüz ve öğrenmek istediğiniz bir şehrin nasıl gezileceğine dair tavsiyelerine de değinmekte fayda var.
İlber Ortaylı’nın Gezi Tavsiyeleri
- “Bir şehri ilk defa görüyorsanız, bir dakika bile dinlenmeyeceksiniz.”
- “Yürüyeceksiniz. Gençsiniz ve bir şehirde gönlünüzce yürümüyorsanız orayı gezdiğini söyleyemezsiniz.”
- “Bir şehre ilk defa gidiyorsanız çok yoğun bir program yapacaksınız, illa ki yorulacaksınız.”
- “O şehir hakkında her fırsatta okuyacaksınız, hatta o şehri gezerken bile okuyacaksınız, 20 saat geziyorsanız mesela, iki saat da okuyacaksınız. Gezi sırasında da okuyacaksınız. Rehber de bulduysanız programınızda olmasa bile üşenmeden gidip bakın.”
- “Harita bakacaksınız, fotoğraf çekeceksiniz, not tutacaksınız.”
- “Müzeleri gezeceksiniz ama mutlaka çarşıya pazara da karışacaksınız. Bunları görmeden o çevreyi tanıyamazsınız.”
- “Güvenliği hesaba katarak şehri gece de gezin. Gece bir şehrin güzelliğidir. Venedik, Yezd, Semerkand, Barcelona, Toledo muhakkak gece de görülmesi gereken şehirler.”
Hocamızın bir şehrin nasıl gezilmesi gerektiği hakkında tavsiyeleri bu yöndeyken tavsiyelerini de göz önünde bulundurarak tavsiye ettiği şehirleri de bilmek gerekir.
İlber Ortaylı’nın Görmeden Ölmeyin Dediği 5 Şehir
Buhara
Orta Asya’nın en eski yerleşim yerlerinden biri olarak birçok medeniyete ev sahipliği yapmış Buhara, Özbekistan sınırları içerisinde tarihiyle büyüleyen bir şehir. Yapılan arkeolojik kazılar şehrin tarihinin en az 2500 yıl öncesine dayandığını göstermekte. Burada ilk insan yerleşimleri ise 5000 yıl kadar öncesine dayanmakta.
Orta Asya Türk Uygarlıkları için de önemli bir yeri olan şehir uzun süre Pers İmparatorluğu denetiminde kalmış ve kültürel, mimari, dini ve tarihi olarak da birçok medeniyetin buluşma noktası olmuştur. İslam Tarihi açısından da önemli bir yerde tutulmuştur. Hatta Müslümanlar buraya Fahire (değerli, kıymetli) diyerek önemini gösterir, doğunun Kubbetü’l İslam’ı olarak kabul ederler.
Buhara Kalon Minaresi, İsmail Samani Türbesi, Hazreti Eyüp Çeşmesi, Chor-Minor (Medrese), Uluğ Bey Medresesi gibi İslam medeniyetleri ve diğer devletlerin bıraktığı birçok yapıya ev sahipliği yapıyor. Yukarıda saydıklarımız ise oraya gidip de görülmesi gereken yalnızca birkaç yer.
Semerkand
Bozkırın ortasında rüya gibi bir şehir olan Semerkand, Özbekistan sınırları içerisinde, İpek Yolu’nun önemli bir noktasında yer aldığı için tarih boyunca siyasi, ekonomik ve kültürel açıdan önemli bir yerleşim yeri oldu. M.Ö 6. yüzyılda Persler tarafından kurulmuş ve antik dönem boyunca Soğd kültürünün merkezi konumunda olmuştur. Sonrasında Büyük İskender tarafından ele geçirilmiş, doğu ve batı kültürünün karıştığı Helenistik dönemin de merkezlerinden birisi olmuş ve gelişmeye devam etmiştir.
711’de Müslümanlar tarafından fethedilerek İslam’ın önemli şehirlerinden biri haline geldi. 1220’de Cengiz Han tarafından ele geçirilerek tahrip edildi ancak sonrasında Timur İmparatorluğu’nun başkenti olarak Semerkant altın çağını yaşadı. Topraklarında birçok devlet adamı ve bilim insanı yetiştirerek önemine önem kattı.
Floransa
İtalya’nın önemli sanat ve bilim merkezlerinden olan Floransa, rönesansın doğum yeri ve Leonardo da Vinci, Michelangelo gibi birçok sanatçıyı yetiştirmiş adeta bir sanat yuvası. Yüzyıllar boyunca olduğu gibi günümüzde de Avrupa’nın önemli ticareti merkezlerinden birisidir. Coğrafi yapısı itibariyle tarih boyunca birçok batı medeniyetinin istilasına uğramış ve yine birçok medeniyete ev sahipliği yapmıştır.
Bugünkü Floransa Julius Caesar tarafından MÖ 59 da kurulmuştur. Bu tarihten sonra da yine çeşitli devletlerin başkentliğini yapmıştır. Bu yönüyle tarihi, mimari yapısı ve dikkat çeken birçok değeriyle görülmesi gereken şehirler arasında.
Roma
Roma, İtalya’nın başkenti ve birçok şehrinin yüz ölçümünden daha yüksek yüz ölçümüne sahip şehridir. Tarih boyunca Roma İmparatorluğu için önemli bir merkez olarak anılmış, İmparatorluğun en önemli olaylarına şahitlik etmiştir. Daha erken dönemde çeşitli kavimler tarafından uğradığı istilalar tarihi değerini arttırmıştır.
Yalnızca tarihi ve siyasi değil, dini olarak da önemli bir şehir olan Roma’da Katoliklerin ruhani lideri Papa’nın yaşadığı bağımsız devlet Vatikan yer almaktadır. Bu sebeple Roma’ya iki devletin başkenti de denilmektedir.
Bu bölgede yaklaşık 14.000 yıl öncesinden insan yaşamına dair arkeolojik kanıtlar bulunmuş ancak çok daha genç oluşumlu araziler Paleolitik ve Neolitik yerleşimleri de içinde barındırmaktadır. Yine çeşitli arkeolojik buluntular 10.000 yıllık insan varlığının kanıtı niteliğindedir. Şehir, Roma İmparatorluğu’nun monarşi, cumhuriyet ve imparatorluk dönemleri boyunca da önemini korumuştur.
Geniş tarihî bu şehre olan ilgiyi artırmakta. İlber Ortaylı’nın tavsiye şehirleri arasında olması kesinlikle boşuna değil.
Kudüs
Kudüs, üç büyük İbrahimî din olan Hristiyanlık, Yahudilik ve İslam için büyük bir öneme sahiptir. Yüzyıllara dayanan tarihiyle bu büyük şehir bambaşka dünyalara kapı aralayan kültüre, mimariye ve tarihe sahip. Mescid-i Aksa, Ağlama Duvarı, Kıyamet Kilisesi gibi yapıları dinler açısından ne kadar önemli olduğunu göstermekte ve bu yapıların tarihi bile Kudüs’ün dünya için önemini kanıtlamaktadır.
Müslümanlar için Kudüs, kutsal şehirlerden birisidir. Müslümanların ilk kıblesi olduğu gibi, Kur’an’a göre Hz. Muhammed Miraç’a bu şehirde çıkmıştır. Kudüs, Yahudiler için de kutsaldır, çünkü Tevrat’a göre Kral Davud Kudüs’ü başkent olarak inşa etti ve oğlu Süleyman, ilk tapınağı bu şehirde kurdu. Hristiyanlar için Kudüs’ün kutsal olması ise Hz. İsa’nın bu şehirde çarmıha gerilmiş olmasından gelmektedir.
Kudüs 3 büyük dinin birleşme noktası olduğundan tarih boyunca birçok kez elde edilmeye çalışılmış, elde eden dinin mensupları tarafından yapılandırılmıştır. Bundan dolayı tarihi aydınlatacak birçok yapıya sahiptir. Aynı zamanda tarih öncesi ve tarihi devirlere de ev sahipliği yapan Kudüs insanlık tarihinin aydınlatılması için de önemli bulgulara ev sahipliği yapmaktadır.
Coğrafyasında onu ve çevresini elde etmek için birçok savaşın gerçekleştiği Kudüs, Haçlı Seferlerinin de ana sebeplerinden birisi olmuştur. Günümüz yakın tarihinde de önemini bir kez daha gözler önüne seren mücadelelere sebep olmuştur.
1981 yılında Dünya Mirasları arasına alınmıştır.
İlber Ortaylı’nın kesinlikle gezip görülmesini tavsiye ettiği şehirlere baktığımızda hepsi geniş bir tarihe ve kültüre ev sahipliği yapmış şehirlerdir. Ufuk açıcı bilgileri, tarihleri ve coğrafyalarıyla gerçekten hepsi görülmeye değer yerler.
